Piano

Al vanaf mijn vroegste jeugd maakt de klank van de piano deel uit van mijn dagelijkse leven. Dat kwam omdat mijn moeder dit, voor mij, prachtige instrument bespeelde. Deze, toen nog zwarte, piano stond in de nis van onze woonkamer. Later is het glanzend zwart vervangen door glanzend wit.

Mijn moeder en vader in 1950

Mijn moeder en de piano was een paar, waar wij kinderen ons niet tussen durfden te wagen. Zodra zij plaats nam achter het klavier, wist je dat mama een tijd niet beschikbaar kon of wilde zijn. Zij vertoefde zichtbaar en voelbaar in een andere wereld, en ik wilde graag daarbij horen, maar op zulke momenten deed ze een deurtje dicht.

Op warme zomerdagen, als iedereen buiten vertoefde, sloop zij vaak zachtjes naar binnen. Even later hoorde ik dan door de open ramen en deuren de eerste klanken van het Ave Maria van Gounods, gevolgd door een Nocturne van Chopin. Om dan, geheel onverwachts – maar toch hoorde het bij haar niet altijd samenhangende keuzes – over te gaan op een soort jazzie-achtig klankritme. Echt mama muziek, zeiden wij dan. Ik heb nooit geweten of het bestaande muziek betrof, of dat het puur improvisatie is geweest.

Mijn vader liet zich er nooit over uit of hij het pianospel van zijn vrouw waardeerde of juist niet. Maar soms hoorde ik hem, nadat ze samen een tijdje zachtjes hadden gepraat over zaken waar ik niets van begreep, zeggen: waarom ga je niet even spelen? En dan zag ik mijn moeder, lijdzaam, zich naar de piano begeven, om dan even later de grote concertpianiste te ‘spelen.’ Mijn vaders hoofd draaide zich dan naar mij, zijn gezicht onbewogen, maar met een kleine knipoog, zeggende: mama gaat spelen en wij gaan luisteren.

Mijn piano is mijn vriendje, zei ze soms. Dan vertrouwde ze mij haar diepgewortelde verdriet toe over het verlies van haar vader, toen ze veertien jaar oud was, en waar ze zielsveel van hield. Maar als ik speel, zei ze dan, is het alsof ik de belangrijkste ‘man van mijn leven’ weer even bij me heb.

Mijn oma speelde af en toe ook, maar mijn moeder beweerde dat zij niet echt speelde, omdat Oma alleen de zwarte toetsen aansloeg. ‘Er zijn ook nog witte toetsen hoor’. zei Mama. Maar Oma alleen kon ‘De Klokken’ heel mooi spelen. Ook mijn oom Albert, die ‘Ome Broertje’ werd genoemd, een onrustige man, die altijd in beweging was, kwam af en toe aanwaaien, om dan na een snelle kop koffie of thee even achter de piano te duiken om Boogie Woogie te spelen. Mijn moeder kon twee dingen van hem niet waarderen: zijn korte bezoeken; (Broer komt altijd zeggen dat hij weer weggaat, zei ze dan) – en zijn pianospel. Soms zaten ze samen achter de zwarte piano, en ruzieden meer over hoe je piano moest spelen, dan dat er werkelijk gespeeld werd. Flarden klanken klassiek en jazz en harde stemmen vulden dan de kamer. Als kind begreep ik niet altijd of het ernst of spel was.

Mijn kinderlijke pianospel vond zij altijd mooi, terwijl ik zeker wist dat mijn oom en oma beter konden spelen.

Als de pianostemmer kwam, schoof ik een stoel naast hem en keek gefascineerd naar het binnenste van het instrument. De piano klonk heel anders, zo zonder buitenkant, Ik zag hoe de hamerkoppen tegen de snaren werden geslagen door de verbinding met de toetsten. Het verdraaien van de stempennen genereerde verschillende hoog/laag frequenties. De piano zingt, dacht ik dan.

Hoe beschrijf je de emotie, als je weer eens ziek was, je misselijk bent door de zoveelste astma-aanval, je hoofd uit elkaar barst van de ademnood, en je wereldbeeld zich vernauwt tot een te bekende slaapkamer, je moeder bij je komt en vraagt: lief IJsje,* wat kan ik voor je doen? Het antwoord niet afwacht, omdat ik dat, door de benauwdheid, niet kan geven, zij naar beneden gaat, de deuren open laat staan en ik even later Mamamuziek hoor, ik mij langzaam kan ontspannen, mijn benauwde wereld zich verwijdt, en zij dan zo heel erg beschikbaar voelt voor mij?

Thuis is voor mij waar een piano staat. In mijn kamer staat er dan ook een. Een geschenk van mijn moeder en vader, en dat betekent heel veel voor mij. Toen ik zo’n 25 jaar geleden thuis kwam na een vakantie, (mijn ouders pasten op kinderen en huis) deed mijn moeder geheimzinnig. Eerst informeerde ze of wij een goede reis hadden gehad, maar niet veel later troonde ze mij mee naar de voorkamer, alwaar de piano, die zij met enig zoekwerk hadden gevonden in een gegoede pianozaak in Groningen, stond te pronken. Nu was mijn huis een echt thuis geworden.

Aanvankelijk werd er heel veel op gespeeld. Iedereen die maar een beetje kon spelen werd uitgenodigd om een eigen recital ten beste te geven. Het was als vanouds. Mijn pianospel was echter heel eenvoudig. Wat mooie akkoorden in C of in G met een enkel – soms geïmproviseerd – melodietje. Maar toen mijn dochter een keer opmerkte dat zij zo heerlijk kon inslapen als ik ‘s avonds speelde, was de cirkel rond voor mij.

Ik nam pianoles, maar na een half jaar moest ik stoppen omdat een andere studie, die ik moest volgen, om een baan te kunnen krijgen, mij volledig opeiste. Toch bleef ik spelen, op mijn eigen wijze, maar toch, het was goed.

Toen braken de jaren aan dat het geluid van de piano verstomde. Iets anders eiste mij op, dag en nacht. Ik had het gevoel dat met mij ook de piano werd onteerd. Ik verzorgde de buitenkant, maar de ziel werd verwaarloosd. En ik ging bijna overstag om de piano te verkwanselen. Achttien jaren stond alleen het meubelstuk piano in de kamer, geheel ontstemd.

Toen ik mijn lief ontmoette, en mijn leven als nieuw ging ervaren, durfde ik ook weer, schoorvoetend, naar de piano te kijken. Maar als ik dan voorzichtig een paar toetsen aansloeg, huiverde ik van het geluid. Ik was nog niet toe aan de confrontatie met het recente verleden en het schuldgevoel naar mijn ouders.

Maar deze zomer, in het huis van vrienden, die zelf afwezig waren, (wij pasten op het huis en katten) ben ik gaan spelen op de – voor mij prominent – aanwezige piano, waar ik, na veel aarzelingen uiteindelijk niet meer af kon blijven. De klank was prachtig; alle tonen waren zuiver, en mijn eenvoudige spel werd er door omhoog gestuwd. Dit was een met liefde omringde piano, dat voelde ik. Mijn lief, die boven was, hoorde mij spelen. Even later stond hij naast mij en legde zijn hand op mijn schouder. Je speelt, zei hij. Wat mooi.

Dit was de sleutel. Dit gebaar.

En mijn verjaardagscadeau maakte dat de sleutel echt ging passen en deuren weer open gingen..

Mijn lief maakte een afspraak met dezelfde pianostemmer die achttien jaar geleden de piano voor het laatst had gestemd.
En het was alsof er geen tijd tussen had gelegen. We hadden meteen weer de amicale sfeer te pakken, zoals destijds. Maar die gewaarwording liet onverlet dat ik hem, bij het aanslaan van de eerste toets, gespeeld zag schrikken. De normale stemprocedure kon niet worden toegepast. Daar moest eerst even een geimproviseerde techniek voor bedacht worden.

Na een uur was toch het wonder geschiedt. Het meubelstuk was weer teruggetoverd tot een muziekinstrument.

Marijke anno 2007

Er nu is er een brug geslagen tussen het verre verleden en het heden. Ik mag nu de jaren van pianostilte vergeten.

Mijn ouders, de piano en ik, zijn in ere hersteld.

Dank, lieve Gauke

* Zo noemde ik mijzelf toen ik nog heel klein was.